Мұғалімнің
психологиялық біліктілігі
Оқу материалын оқушыға
ұтымды қабылдату және есінде сақтау мақсатында
көруге арналған ақпаратты тақтаға дұрыс
орналастыру қажет. Психологтардың эксперимент жолымен
анықтауы бойынша, тақтаның жоғарғы оң
бұрышында орналасқан ақпарат есте жақсы
сақталады. Ол зейіннің 33% алады екен. Одан кейін
жоғарғы сол бұрыш, төменгі оң бұрыш
және төменгі со бұрыш тұрады.
Оқу ақпаратының
орналасуы.
28% |
33% |
16% |
23% |
Мұғалімге төмендегі білу
қажет:
1)
оқушы
есінде жаңа ақпараттың 7
пайызы естіген сөз негізінде сақталады;
2)
35 пайызы естіген дауыс арқасында есінде сақталады;
3)
58 пайызы дененің, қимылдың нәтижесінде
сақталады.
Қимыл мен адам отырысының,
жүріс-тұрысының мағыналары
№ |
Қимылы, жүріс-тұрысы |
Мағынасы |
1. |
Алақандары ашық, жоғарыға
қараған |
Шынайылық, ашықтық |
2. |
Қолдары кеудесінде айқасқан немесе жұдырықталған |
Өзін-өзі қорғау |
3. |
Қолы арқасына жасырылған |
Өзіне өзінің көңілі
толмау, көңілсіз болу, өзін
қолға алу- ға әрекеттену |
4. |
Қолы қалтасында, ал басбармағы
сыртында |
Өзін жоғары санау, өзіне сену |
5. |
Адам алға еңкейінкіреп орындық
шетінде , басы сәл қисайып қолына сүйеніп отыр |
Қызығушылық |
6. |
Адам иегін алақанына сүйеп отыр,
сұқ сау- сағы жағының жанында,
қалған саусақта- ры аузынан төмен |
Сыни бағалау |
7. |
Адам тыңдау барысында аузын жауып отырса, қабағына, мұрнына,
құлағына қо- лын тигізсе, сізге тіке қарамай көзін
алса |
Күдік, сенімсіздік |
8. |
Адам сөйлегенде ауызын жабады немесе сұқ саусағын мұрнына,
қабағына тигізсе |
Өтірік |
9. |
Мұғалім тіке тұр, иығы
жазыңқы, басы көтеріңкі |
Оқушыға ұнайды |
10. |
Мұғалім қолын қалтасына
салып, неме- се қабырғаға сүйеніп, немесе
орындыққа жайылып отырса, немесе басын жоғары кө- теріп, денесін артқа шалқайтып
тұрса |
Оқушыға ұнамайды |
11. |
Пиджак түймесін ағытып қою немесе пиджакты шешіп қою |
Ашықтық, адамға достық пи- ғылмен қарау |
12. |
Пиджактың барлық түймесі салулы |
Дистанцияны сақтау, өзін жо- ғары санау |
13. |
Көзінің қарашығы
үлкейген |
Қызығушылық |
14. |
Көзінің қарашығы кішірейген |
Өз позициясын жасыру |
15. |
Адам жайлап көзілдірігін шешіп,
мұқият әйнектерін сүртеді |
Уақытты ұту, тойтарысқа дайындалу |
16. |
Кабинет қожайыны столдың үстін- дегі қағаздары жинай
бастағағаны |
Әңгіме бітті |
17. |
Иегін қасу немесе алақанымен иегін жабу |
Шешімді ойластыру |
18. |
Орнынан тұрып, ары-бері жүру |
Шешім қабылдауға қиналу |
19. |
Екі қасының ортасын қасу |
Қарсы болу |
20. |
Аяқтары мен денесі есікке бұрылған |
Қайтқысы келді |
Ақпарат қабылдаудың екі
түрі бар: есту және көру.
Зерттеулер
көрсеткіші бойынша, адам естіген ақпараттың 15 пайызын, көрген
ақпараттың 25 пайызын
есінде сақтайды екен. Егер ақпарат берудің екі түрі де
бір мезгілде қолданылса, онда адам бұл ақпараттың 65 пайызын қабылдайды екен.
Әрбір
сабақты күнде бірдей бастасаңыз да, оқушының
қызығушылығын сөндіріп аласыз.Сабақ
оқушыға қызықты етіп басталса, ол бүкіл
сабақ осылай қызықты және пайдалы өтеді деп санайды,
бұл мұғалімді оқушы ерекше тұлға,
құзырлылығы өте жоғары деп қабылдайды.
Сабақ басында 15-20 минут көлемінде
оқушы мұғалімді жақсы тыңдайды, сондықтан
сабақ басында мұғалім бар әрекетті жасап, оқушы
көңілін өзіне, сабаққа, тақырыпқа
аударту керек. Оқушының зейінін ұстайтын “қармақ”
керек, ол бүкіл сабақ барысында оқушының
қызығушылығын сөндіріп алмауға көмектеседі.
Сабақтың
аяқталуына да көп көңіл бөлу керек. Сабақты
қалай аяқтауға болмайды:
-
әзілмен
немесе анекдотпен;
-
“Мен
үлгере алмадым…” немесе “Маған уақыт жетпеді…” деген
сөздермен (оқушы мұғалімнің барлығын
үлгергеніне сенімді болу керек);
-
күндегі сабақты
бір тәсілмен аяқтауға болмайды;
-
сабақты
көңілсіз аяқтауға болмайды, өйткені мұндай
мұғалімді оқушылар е тұлға, е профессионал
ретінде сыйламайды.
Адамның жүрісі және мінезі.
Белгілі
москвалық психолог С.П.Попов адамның жүрісіне және
оның аяқ киім киісіне қарай адамның мінезін
сипаттауға болатынын айтады.
1. Баяу, сенімсіз қадамдармен жүретін
адамдар өзіне көңіл аударғанды ұнатпайды, олар
тұйық келеді, көбінесе іштей терең ойға
бөленеді.
2. Егер адам
жүру барысында қолдарымен қатты сермелеп жүрсе, онда ол
оның жеңіл қимылдайтынын, еті тірі, ұқыпты
екенін, мақсат қойып оған ұмтылатынын дәлелдейді.
1. Майда қадам басып жүретін адам
тұйық мінезді болады, ұсақ-түйекке көп
көңіл бөледі.
2. Өзіне өзі сенбейтін, шешімді
тез қабылдай алмайтын адам жайлап шайқатылып жүреді, біресе
асығып, біресе қадамын баяу басып, аяқ киімінің
өкшесін тез құртады.
3. Өз көзқарасын тез
өзгертетін адамдар өкшесін “ішкі жағынан” тез
құртады.
4. Үнемі көңілі толмай,
күдіктеніп жүретін адам аяқ киімінің басын, ұшын
тез құртады.
5. Ашық мінезді, сүйкімді адамдар
аздап шайқатылып, аяқтарын симметриялық басып, бастарын
оңға немесе солға қисайтып жүреді.
6. Іскер, қайратты адамдар да солай, бірақ бастарын сәл
алға еңкейтіп жүреді.
7. Әзілқойлар көбінесе
шынтағын денесіне басып, бастарын біресе алға, біресе артқа,
біресе жоғары көтеріп, ал бір қолын көбінесе
қалтасына салып жүреді.
8. Текпешектен жүгіріп, бірнеше
текпешектен аттап жүретін адамдардың біріншіден - денсаулығы
мықты, екіншіден - олар шыдамсыз және тіке мінезді болып келеді
екен.
Құрметті мұғалімдер бүгін біз өз бойымыздағы жақсы
қасиеттерді бағалай отырып, өзін- өзі тәрбиелеу
жолдарын анықтаймыз.
Данышпан
философ Фалес айтқандай.
Дүниедегі
ең үлкен нәрсе – Кеңістік.
Бәрінен
жүйрік – Ой.
Бәрінен
дана – Уақыт.
Бәрінен
жеңілі – Басқаға ақыл айту.
Бәрінен
қиыны - Өзіңді өзің тану.
Сондықтан
да “Іскерлік ойын” бір-бірімізге комплимент айтудан бастаймыз.
№ 1 тест.
“Сіздің шығармашылық әлуетіңіз
(потенциалыңыз)”
1. Сіздің
ойыңызша, айналадағы әлемді жақсартуға бола ма?
а) ия;
ә)
жоқ, ол онсыз да жақсы;
б) ия, тек
кейбір жақтарын.
2. Айналадағы
әлемнің өзгеруіне өз үлесімді қоса аламын
деп ойлайсыз ба?
а) ия,
көп жағдайда;
ә)
жоқ;
б) тек кейбір
жағдайларда.
3. Сіздің
ойыңызша, сіз қызмет етіп жатқан салаға сіздің
кейбір идеяларыңыз пайда әкеле ме?
а) ия;
ә) ия,
тек қолайлы жағдай бар кезде;
б) жоқ.
4. Келешекте
өз салаңыздың кейбір жағдайларын өзгерте алатын
маңызды рөл атқара аламын деп ойлайсыз ба?
а) ия;
ә)
қолымнан келмейді;
б)
мүмкін.
5. Сіз бір
әрекетті бастар алдында соны іске асыраламын деп ойлайсыз ба?
а) ия;
ә)
орындай алмаймын деп жиі ойлаймын;
б) ия,
өте жиі.
6. Сіз
мүлдем таныс емес жұмыспен айналысқыңыз келе ме?
а) ия, бейтаныс
істер мені қызықтырады;
ә)
бейтаныс жұмыс мені қызықтырмайды;
б)
барлығы ол істің сипатына байланысты.
7. Сіз бейтаныс
жұмыспен айналысып жатсыз. Сол ісіңізде жоғары нәтижеге
жеткіңіз келе ме?
а) ия;
ә) жасап
үлгергеніммен қанағаттанып қоямын;
б) ия, тек
бұл жұмыс маған ұнаса.
8. Егер
бейтаныс жұмыс сізге ұнаса,
ол туралы барлығын білгіңіз келе ме?
а) ия;
ә)
жоқ, тек негізгісін үйренгім келеді;
б) жоқ,
тек өз қызыққұмарлығымды
қанағаттандырғым келеді.
9. Сіз
сәтсіздікке ұшырасаңыз, онда:
а)
табандылық көрсетіп, біраз уақыт сол іспен айналыса бересіз;
ә)
бұл жұмыстың іске аспайтынын түсініп, қол сілтей
саласыз;
б) бұл
жұмысты іске асыралмайтыныңызға көзіңіз жетсе де,
жалғастыра бересіз.
10.
Сіздің ойыңызша, мамандықты:
а) өз
мүмкіндіктеріңіз, қабілеттеріңіз бойынша таңдау
керек;
ә)
мамандықтың қоғамға қажеттілігі,
маңыздылығы бойынша таңдау керек;
б) ол
мамандықтың сізге әкелетін пайдасына қарай таңдау
керек.
11.
Саяхатта сіз жүрген жеріңізбен
қайтадан оңай, адаспай жүре аласыз ба?
а) ия;
ә)
жоқ, жолдан адасамын деп қорқамын;
б) ия, тек
маған ұнаған жерлерде.
12.
Бір әңгімеден соң
айтылғанның барлығын есіңізге түсіре аласыз ба?
а) ия,
қиналмай;
ә)
барлығын есіме түсіре алмаймын;
б) тек мені
қызықтыратынды ғана есімде сақтаймын.
13.Сізге бейтаныс
сөзді естігенде, оның мағынасын білмесеңіз де,
қатесіз, буындап, айталасыз ба:
а) ия,
қиналмай;
ә) ия,
егер ол сөз оңай есте сақталатын болса;
б)
қатемен айтамын.
14.Бос
уақытыңызда сіз:
а) оңаша
қалып, ойланғанды ұнатасыз;
ә)
достарыңызбен болғанды ұнатасыз;
б) сізге
бәрібір, жалғыз боласыз ба әлде достарыңызбен бірге ме.
15.Сіз бір
жұмыспен айналысып жатырсыз. Оны тек төмендегі жағдайда тоқтатасыз:
а) істі
аяқтап, оны өте жақсы орындадым деп санағанда;
ә) аз да
болса қанағаттанғанда;
б) аяғына
жетпесеңіз де.
16. Сіз жалғыз
қалғанда:
а)
армандағанды ұнатасыз;
ә)
қалайда бір нақты жұмыспен айналысуға
әрекеттенісіз;
б) сіздің
қызметіңізге байланысты нәрселер туралы армандайсыз.
17. Сізді бір идея бойлап
алғанда, сіз сол туралы:
а) қай
жерде және кіммен болсаңыз да ойлайсыз;
ә) тек
оңаша қалғанда ойлайсыз;
б) тек тыныш
жерде ойлайсыз.
18. Сіз бір идеяны
жақтап жатқан кезде:
а) егер
қарсыластарыңыздың нақты дәлелдемелерін
естісеңіз, өз идеяңыздан бас тартасыз;
ә)
қандай болмасын дәлелдемелерді естісеңіз де, өз
пікіріңізде қаласыз;
б) Егер
қарсыластарыңыз басымдылық көрсетсе, өз
пікіріңізді өзгерте саласыз.
Нәтижелерді
өңдеу:
“а” – 3 балл
“ә” – 1
балл
“б” – 2 балл